Στην ορεινή θέση, που είναι σήμερα γνωστή ως « Κάστρο Καλλιθέας », πλησίον του ομώνυμου σύγχρονου χωριού, ήταν χτισμένη η αρχαία πόλη της «Περιοικίδος Αχαΐας Φθιώτιδος», Πεύμα. Η πόλη έστεκε στη δίοδο από την κοιλάδα του Ενιπέα προς την πεδιάδα του Αλμυρού και δέσποζε στη χώρα με την ψηλή της κορυφή (617 μ.). Η βάση του βουνού της περιρρέεται σε τρεις πλευρές από τη βαθιά κοιλάδα του Ενιπέα.

Η ζωή της πόλης παρακολουθείται από τον 4ο αιώνα π.Χ., περίπου, έως τον 1ο αιώνα π.Χ. Πάντως η άνθησή της εντοπίζεται στον 3ο αιώνα π.Χ. έως και τον 1ο αιώνα π.Χ. Τότε ανήκε στο Κοινό (συνομοσπονδία) των πόλεων της Αχαΐας Φθιώτιδος, στο οποίο δεν ανήκε η αντίπαλη και ομόφυλή της πόλη, Μελίτεια. Στα πλαίσια της συνομοσπονδίας αυτής έκοψε νομίσματα που έφεραν το σήμα Αχ.

Η πόλη ήταν τειχισμένη και οχυρωμένη με πύργους. Το τείχος, μήκους περίπου 2,4 χιλιομέτρα, είναι χτισμένο με την έμπλεκτο τεχνική, έχει πλάτος που κυμαίνεται από 2,70 έως 2,85 μέτρα και το μέγιστο σωζόμενο ύψος του αγγίζει τα 2,10 μέτρα. Είναι ενισχυμένο με 36 πύργους, σύγχρονους με το υπόλοιπο τείχος, πλάτους 6,00 έως 6,60 μέτρα. Περιέκλειε δύο υψώματα, το δυτικό και το ανατολικό και έφερε και δύο καλά οχυρωμένες πύλες, δυτικά και ανατολικά αντίστοιχα, που η δεύτερη ανοιγόταν προς την κοιλάδα του Ενιπέα.

Στο εσωτερικό της πόλεως, επάνω στο δυτικό ύψωμα, ορθωνόταν η ακρόπολη. Το κυκλικό τείχος της, που αγγίζει έκταση 300 μέτρων, είναι αρχαιότερο και λιγότερο ισχυρό από αυτό της υπολοίπου πόλεως, καθώς το πλάτος του δεν ξεπερνά τα 2,00 μέτρα. Φέρει δύο, νεώτερης κατασκευής, πύργους.

Το αρχαιότερο τμήμα της πόλης ήταν η ακρόπολη, ενώ φαίνεται πως η επέκταση της και στο ανατολικό ύψωμα πρέπει να έγινε στη στροφή από τον 4ο στον 3ο αιώνα π.Χ. και τότε η πόλη απέκτησε ένα ενιαίο σχέδιο. Η αγορά και τα δημόσια κτήρια χτίστηκαν δυτικά, ενώ τα ιδιωτικά οικήματα ανατολικά.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΠΟΨΗ ΤΗΣ ΟΧΥΡΩΣΗΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΠΟΛΗΣ "ΠΕΥΜΑ"

ΔΥΤΙΚΗ ΕΙΣΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ ΤΟΥ ΠΕΥΜΑΤΟΣ

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΙΣΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ ΤΟΥ ΠΕΥΜΑΤΟΣ

Οι αρχαιολογικές και ανασκαφικές έρευνες που εξελίσσονται στο χώρο από το 2004 έως σήμερα, από επιστημονική ομάδα του Πανεπιστημίου της Alberta του Καναδά σε συνεργασία με τη ΙΕ' Εφορεία Προϊστορικών Κλασικών Αρχαιοτήτων, έφεραν στο φως τμήμα της αρχαίας αγοράς, στοά με βωμό και ιδιωτικές οικίες. Η πόλη ήταν χτισμένη σύμφωνα με το ιπποδάμειο πολεοδομικό σύστημα.
Στις υπώρειες του βουνού, το 1964, ο Έλληνας αρχαιολόγος, Δ. Θεοχάρης, ανέσκαψε θολωτούς τάφους της Εποχής του Σιδήρου ( 11ος αιώνας π.Χ. ).

O Δήμος Φαρσάλων διατηρεί όλα τα πνευματικά δικαιώματα και για το φωτογραφικό υλικό και για τα κείμενα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αθανασίου Μήτσος, Αναζητώντας την Φθία και την Ελλάδα, Αθήνα 2009
Βαϊρακλιώτης Λάκης, Τα Φάρσαλα στην Αρχαότητα (Προϊστορία – Μυθολογία – Ιστορία), Φάρσαλα 1990
Bequignon Yves, Ẻtudẻs Thessaliẻnnes, BCH, 1932
Botsford & Robinson, Αρχαία Ελληνική Ιστορία, Αθήνα 1995
Haagsma J. Margiet, Karapanou Sophia and Gouglas Sean, Excavations of the Kastro at Kallithea, ΑΔ 2007, σελ. 5 - 14
Helly Bruno, Élẻments pour une histoire de la distribution des territories en Thessalie de l' ẻpoque Nẻolithique à la fin de l' Antiquité, Πρακτικά 1ου Διεθνούς Συνεδρίου Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Θεσσαλίας, Τόμος I, σελ. 194 – 205, Λάρισα 2006
Θεοχάρης Δ., Νεολιθικός Πολιτισμός, Αθήνα 1981
Καραπάνου Σ. – Κατακούτα Στ. , Φάρσαλα, Ιστορία και Αρχαιολογικά Δεδομένα, ΥΠΠΟ, ΙΕ' ΕΠΚΑ ΛΑΡΙΣΑΣ
Καραπάνου Σ., Ελληνοκαναδική Αρχαιολογική Έρευνα στο "Κάστρο" Καλλιθέας Φαρσάλων, ΑΔ 2008, σελ. 6 - 9
Κατακούτα Στ. – Τουφεξής Γ. , Τα τείχη της Φαρσάλου, ΘΕΣΣΑΛΙΑ, Δεκαπέντε χρόνια αρχαιολογικής έρευνας 1975 – 1990, Αποτελέσματα και
Προοπτικές, Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου της Λυών, 17 – 22 Απριλίου 1990, Τόμος Β', σελ. 189 – 200, Αθήνα 1994
Κοκκορού – Αλευρά Γ., Η Τέχνη της Αρχαίας Ελλάδας, Αθήνα 1991
Νέα Δομή, τόμος 3, σελ. 31
Οικονόμου Κ.Α., Η Λάρισα και η Θεσσαλική Ιστορία, Τόμος Β', "Από τις απαρχές της προϊστορίας, στην Τετραρχία και τη Ρωμαιοκρατία" (8000–197 π.Χ.), Λάρισα 2007
Πάπυρος – Λαρούς – Μπριτάννικα, τόμος 6, σελ. 303
Πάπυρος – Λαρούς – Μπριτάννικα, τόμος 59, σελ. 181
Πρακτικά Α' Συνεδρίου Φαρσαλινών Σπουδών, Λάρισα 1994
Stählin Friedrich, Η Αρχαία Θεσσαλία, Φ.Ι.ΛΟ.Σ. Τρικάλων, Θεσσαλονίκη 2002
A. Wace – M. Thompson, Prehistoric Thessaly, 1912

http://el.wikipedia.org/wiki/Φάρσαλα
www.farsala.gr / διαδικτυακές πύλες- δήμος Φαρσάλων- ιστορία
www.achilles.gr/old.farsalos.htm
http://odysseus.culture.gr/ Ακρόπολη Φαρσάλων
http://odysseus.culture.gr/ Θολωτός Τάφος Φαρσάλων
http://www.polidamantas.gov.gr (Διαδικτυακές Πύλες – Δήμος Πολυδάμαντα - Ιστορία)
http://www.hellinon.net/NeesSelides/Fthia.htm
http://el.wikipedia.org/wiki/Φθία
www.e-istoria.com/t4.html