«Κι όταν ο γυάλινος πύργος σπάει;»
ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΗ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ
Οι σταθερές στη ζωή ενός ανθρώπου από πολλούς θεωρούνται δικλείδα ασφαλείας και οικοδόμημα μια υγιούς ψυχικούς ψυχοσύνθεσης προσφέροντας δίχτυ προστασίας για τη μετέπειτα ζωή και ανέλιξη ενός παιδιού.
Αναμφίβολα, η ύπαρξη σταθερότητας στην παιδική ηλικία αποτελεί βασικό συστατικό ενός υγιούς τρόπου μεγαλώματος. Τα οφέλη της ύπαρξης σταθερότητας είναι τα εξής:
• Το άτομο γνωρίζοντας ποια άτομα και τι συνθήκες το περιβάλλουν, ξέρει τι να περιμένει και προσαρμόζεται στο περιβάλλον αυτό.
• Αναπτύσσει το αίσθημα της ασφάλειας και της εμπιστοσύνης. Αναπτύσσει την προσωπικότητα του και εκφράζει τις πτυχές της.
• Μπορεί να έχει καλύτερη οργάνωση της καθημερινότητας του και επομένως, και εσωτερική ισορροπία γνωρίζοντας τους ρυθμούς και τις καταστάσεις που καλείται να χειριστεί καθημερινά.
• Μπορεί να θέτει στόχους και να οργανώνει την καθημερινότητα του προς την εκπλήρωση αυτών. Για τα παιδιά η συνέπεια είναι βασικό εργαλείο μάθησης. Όταν κάτι λειτουργεί με συνέπεια, μπορούν να το επαναλάβουν και να το ενσωματώσουν στην καθημερινή διαχείρισή του.
Έχοντας σταθερό περιβάλλον γύρω του το παιδί, έχει τη δυνατότητα να αναπτύξει σταθερές σχέσεις με τους γύρω, ενισχύοντας ακόμη περισσότερο το αίσθημα ασφάλειας, εμπιστοσύνης και αλληλεπίδρασης σε ένα ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.
Στο συναισθηματικό αντίποδα, όταν ένα παιδί μεγαλώνει σε ασταθές / αβέβαιο περιβάλλον
βιώνει και το ίδιο εσωτερική αβεβαιότητα. Οι αρνητικές συνέπειες της ύπαρξης αβεβαιότητας είναι τα εξής:
• Δυσκολεύεται να μάθει μέσω της επανάληψης συγκεκριμένων μοτίβων δράσης και αντίδρασης.
• Δυσκολεύεται να προβλέψει συνέπειες που ενδέχεται να επιφέρουν οι πράξεις του, μη μπορώντας να ακολουθήσει συγκεκριμένες και μαθημένες συμπεριφορές που θα το προάγαγαν σε ένα πιο υπεύθυνο άτομο, αναλαμβάνοντας υπευθυνότητες.
• Αναπτύσσει περισσότερους μηχανισμούς άμυνας, απαραίτητους για τη διαχείριση μιας μεταβαλλόμενης καθημερινότητας.
• Οι μηχανισμοί αυτοί του προσφέρουν μεν την επίκτητη ικανότητα προσαρμοστικότητας, του στερούν δε το αίσθημα ασφαλούς έκφρασης της προσωπικότητας του.
• Ενδεχομένως, να βιώνει συχνά το αίσθημα της ματαίωσης λόγω μη εκπλήρωσης των θεμιτών στόχων καθώς οι συνθήκες μεταβάλλονται και περιορίζουν τους στόχους αυτούς.
• Αγχος, εκνευρισμός και ευεριθιστικότητα είναι σύνηθη χαρακτηριστικά στην καθημερινότητα ενός παιδιού που μεγαλώνει σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον.
• Δε λείπουν ωστόσο και περιπτώσεις όπου πρωταγωνιστικό ρόλο στην καθημερινότητα του παιδιού κατέχει η παθητικότητα και η παραίτηση, αποτέλεσμα της συνεχούς ματαίωσης που πιθανώς να απαντάται σε ένα ασταθές για το παιδί περιβάλλον.
Να αποσαφηνίσουμε σε αυτό το σημείο, πως παραπάνω έγινε αναφορά στις θετικές συνέπειες ενός σταθερού περιβάλλοντος και στις αρνητικές επιπτώσεις ενός ασταθούς περιβάλλοντος. Κοινό χαρακτηριστικό και των δύο περιπτώσεων είναι πως το παιδί βρίσκεται σε αυτή την κατάσταση για σταθερά μεγάλο διάστημα της ζωής του.
Οι μεταβολές στην καθημερινότητα είναι κάτι που συναντάμε όλοι μας και δεν πρέπει να μας φοβίζει.
Σύμφωνα με την American Psychological Association (APΑ), η ψυχική ανθεκτικότητα είναι η διαδικασία αποτελεσματικής προσαρμογής στις αντιξοότητες, στα τραυματικά γεγονότα, σε απειλές ή σημαντικές πηγές στρες όπως προσωπικά, επαγγελματικά, οικονομικά προβλήματα καθώς και σοβαρά προβλήματα υγείας. Είναι το να μπορείς να επανακάμπτεις ύστερα από δύσκολες εμπειρίες.
Τέτοιες αλλαγές θα μπορούσαν να είναι ένα διαζύγιο, ένας θάνατος, ανεργία γονέα /γονέων, μια ασθένεια / αναπηρία, ακόμη και μια ριζική μετακόμιση. Τέτοιου τύπου αλλαγές εκ των πραγμάτων επηρεάζουν το σύνολο της καθημερινότητας τόσο του παιδιού όσο και των ενηλίκων. Η ύπαρξη ενός σταθερού τρόπου ζωής και ενός σταθερού δικτύου ατόμων στήριξης, είναι αυτά που θα λειτουργήσουν στο σημείο αυτό αποτελεσματικά.
Όταν αναπόφευκτα επέρχεται μια δυσάρεστη αλλαγή στη ζωή της οικογένειας:
• Το παιδί είναι μέλος της οικογένειας και έχει κάθε δικαίωμα να ενημερωθεί για την αλλαγή αυτή.
• Ενημερώνουμε το παιδί με ειλικρινεια, αλλά όχι πλήρως λεπτομερώς.
• Όταν έχουμε δώσει εμείς απαντήσεις στο παιδί μας, νιώθει ασφαλές και δεν αναζητά απαντήσεις από τρίτους. Ενισχύεται με αυτό τον τρόπο η εμπιστοσύνη μεταξύ των μελών της οικογένειας.
• Εκφράζουμε εμείς οι ίδιοι πρώτοι τις σκέψεις και τα συναισθήματα μας μπροστά στην αλλαγή που έγινε. Η έκφραση συναισθημάτων του παιδιού (όποιων κι αν είναι) και η αποδοχή τους, αποτελεί βασικό γεφύρωμα από τη μια κατάσταση στη νέα αλλαγή. Ενθαρρύνουμε συνεχώς την έκφραση συναισθημάτων. Ο γονιός μπορεί μιλώντας στο παιδί για το πώς ο ίδιος, είτε ως παιδί είτε ως ενήλικας, διαχειρίστηκε τις δυσκολίες και τις προκλήσεις να τον βοηθήσει να καταλάβει ότι οι δυσκολίες είναι μέρος της ζωής και ότι υπάρχουν τρόποι να τις ξεπεράσουμε και να προχωρήσουμε μπροστά.
• Η αναγνώριση των επιτυχιών του παιδιού συμβάλλει στο να νιώθει ο έφηβος περισσότερη εμπιστοσύνη στον εαυτό του. Η υπενθύμιση καταστάσεων που μπόρεσε να ξεπεράσει, τον βοηθά να αναγνωρίσει τα δυνατά στοιχεία του χαρακτήρα του που αξιοποίησε και να οπλιστεί με πίστη και δύναμη ότι και αυτή τη φορά θα τα καταφέρει.
• Σε σημείο που είναι δυνατό και αναλόγως το ηλικιακό επίπεδο του παιδιού, εμπλέκουμε το παιδί στη διαχείριση της αλλαγής αυτής. Όταν ένα παιδί έχει ενεργό ρόλο σε μια ριζική αλλαγή που βιώνει, το βοηθά να νιώσει ότι δεν είναι αποκομμένο από την οικογένεια και πως αν και η αλλαγή προέκυψε ξαφνικά, μπορεί να έχει κάποιο έλεγχο σε αυτήν.
• Θέτουμε νέους στόχους, νέο οικογενειακό σχεδιασμό από κοινού με το παιδί με δεδομένη την αλλαγή που έχει επέλθει στην νέα καθημερινότητα.
• Ζητάμε στήριξη από τους γύρω μας.
• Μια ξαφνική και ριζική αλλαγή είναι τις περισσότερες φορές αγχώδης όχι μόνο για το παιδί, αλλά και για τους ενήλικες. Υπάρχουν στιγμές που οι αντοχές των γονέων τόσο σωματικές όσο και ψυχικές καταρρέουν. Ζητάμε στήριξη. Είτε από συγγενείς, φίλους, συναδέλφους, σχολικό πλαίσιο του παιδιού, κοινωνικές υπηρεσίες..
Το να απευθυνθούμε σε ένα ευρύτερο περιβάλλον για να πάρουμε στήριξη τόσο σε λειτουργικά καθημερινά θέματα, όσο και συναισθηματικής ανάκαμψης δε δηλώνει αδυναμία. Αντιθέτως, δείχνουμε τον τρόπο στο παιδί μας να ανταπεξέλθει και το ίδιο στη νέα κατάσταση, αναζητώντας λύσεις σε καθημερινά θέματα που μπορεί να προκύψουν. Επιπροσθέτως, ενισχύουμε το αίσθημα του «Ανήκειν» σε ένα ευρύτερα οργανωμένο κοινωνικό σύνολο, δυναμώνοντας το αίσθημα της ασφάλειας για το ίδιο το παιδί.
•Διατηρούμε προηγούμενες συνήθειες που ευχαριστούσαν το παιδί, προσαρμόζουμε κάποιες και δημιουργούμε νέες.
Με αυτό τον τρόπο διατηρούμε δεσμούς στη σχέση μας με το παιδί και συνδέουμε την προηγούμενη καθημερινότητα με τη νέα, καλλιεργώντας ένα αισιόδοξο μέλλον μέσα σε αίσθημα εμπιστοσύνης, ασφάλειας και φυσικά δύναμης που αποκτάται από τη μάθηση και αντιμετώπιση των αντιξοοτήτων που προέκυψαν.
Ελένη Ραματιά
Κοινωνική Λειτουργός
Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής
Δήμος Φαρσάλων
